برای اکرم عزیز

پیرار سال بود که اکرم، هم‌کار عزیزم، به دفتر آمد و به مناسبت روز جهانی معلم (5 اکتبر) هدیه‌ای به‌یادماندنی به من داد. از نام‌گذاری روز 5 اکتبر به نام روز معلم خبر نداشتم و وقتی حرف از روز معلم خودمان (12 اردیبهشت) شد، دیدم که هیچ‌یک از هم‌کاران از اصل ماجرای 12 اردیبهشت خبر ندارند و همه‌شان گمان می‌کنند که این روز را پس از شهادت استاد مطهری و به احترام او نام‌گذاری کرده‌اند. البته جوان‌اند و از وقتی چشم باز کرده‌اند روز معلم را با نام مطهری همراه دیده‌اند. اما ماجرای واقعی این است:

در 1340، در طی دوران نخست‌وزیری جعفر شریف‌امامی، دولت‌مردی که به دین‌داری مشهور بود و می‌گفتند نمازش ترک نمی‌شود و البته رئیس لژ فراماسونری هم بود، معلمان ایران با تشکیل جامعه‌ی مهرگان، در پی اعتصاباتی با هدف افزایش حقوقشان، در روز 12 اردیبهشت 1340، در میدان بهارستان تحصن کردند و مأموران کلانتری از آتش‌نشانی خواستند که روی اعتصاب‌کنندگان آب بپاشند. چنان که از زبان یکی از دولتمردان امروز شنیدم، دکتر ابوالحسن خانعلی، دانش‌آموخته‌ی 29ساله‌ی رشته‌ی معقول و منقول (بعدها: فلسفه) روی ماشین آب‌پاش می‌رود و شلنگ را از دست مأمور می‌گیرد و نمی‌گذارد که بیش از این روی جمعیت آب بپاشند. مأموران کلانتری که دیدند با پاشیدن آب و زدن باتوم کاری از پیش نمی‌برند، برای ترساندن معلمان، تیراندازی هوایی کردند. و رئیس کلانتری، سرگرد ناصر شهرستانی، که لابد مقام خطیر خود را در خطر می‌دید، به‌سوی دکتر خانعلی، بر بالای ماشین آب‌پاش، شلیک کرد و گلوله‌اش به سر او اصابت کرد و به شهادتش رساند.

شش روز پس از شهادت دکتر خانعلی، دولت شریف‌امامی استعفا کرد و علی امینی به نخست‌وزیری تعیین شد و محمد درخشش وزیر فرهنگ شد و رفته‌رفته به حقوق معلمان توجه کردند. در اجتماع بزرگ معلمان در 18 اردیبهشت همان سال 1340، معلمان با صدور قطعنامه‌ای روز 12 اردیبهشت را به یادبود اعتصاب موفقیت‌آمیز معلمان و شهادت دکتر ابوالحسن خانعلی روز معلم اعلام کردند و مقرر شد که در این روز همه‌ساله همه‌ی مدارس و مؤسسات فرهنگی در سراسر کشور تعطیل شود و مراسم خاصی را معلمان اجرا کنند.

اگر به جزئیات جریان آن روز علاقه دارید به اینجا مراجعه کنید. بنابراین، نام‌گذاری روز معلم سال‌ها پیش از شهادت استاد مطهری بود و این روز را به احترام دکتر خانعلی روز معلم نام نهادند. یادم هست که 12 اردیبهشت 1358 بود که معلم درس تاریخ ما، آقای آزما، سر کلاس آمد ــ سوم راه‌نمایی بودم ــ گفت: «روز معلم را به شما تبریک می‌گویم، ولی دیشب اتفاق بدی افتاد: آقای مطهری را ترور کردند». بله، شما در همه‌ی منابع روز شهادت مطهری را 11 اردیبهشت می‌یابید، ولی فردای آن روز چون روز معلم بود، دوست‌تر داشتند که سالگرد او با روز معلم همراه باشد.

* * *

مطهری استاد دانشکده‌ی الهیات بود و یادم هست که کتاب داستان راستان او، از کتاب‌های موردعلاقه‌ی کودکی‌ام بود، همان کتابی که در نظام گذشته هم به آن توجه شد و در 1339 برنده‌ی جایزه‌ی سلطنتی کتاب شد. اما شوربختانه گاهی می‌شنوم که از مطهری نقل می‌کنند که درباره‌ی چهارشنبه‌سوری گفته که این کار کار ِ خرهاست و کار احمقانه‌ای است که آدم از روی آتش بپرد. ولی همان‌ها که این حرف را از او نقل می‌کنند این ماجرا را به یاد ندارند یا نمی‌خواهند به یاد بیاورند که مطهری کسی بود که نگذاشت استاد خانلری، مرد بی‌بدیل فرهنگ این سرزمین، را اعدام کنند. ماجرا این بود که در پی اعتراضات طلاب در قم، در 1342، دکتر خانلری، وزیر فرهنگ وقت، در جلسه‌ی هیئت دولت از سرکوب این اعتراضات پشتیبانی می‌کند و متن این صورت‌جلسه سال‌ها بعد، پس از انقلاب 57، به دست حکومتی می‌افتد که خود را ادامه‌ی اعتراضات سال 42 می‌دانست و معلوم بود که کیفر ِ کسانی چون خانلری چه می‌توانست باشد. اما مطهری با اعدام دکتر خانلری به‌شدت مخالفت کرد و نگذاشت که استاد را اعدام کنند با این استدلال که زمانی که هیچ حرکت اسلام‌خواهانه‌ای نبود، استاد خانلری در انتشار کتاب‌های دینی و ترجمه‌های قرآن کوشیده بود.

* * *

حالا نه خانعلی و نه درخشش و نه خانلری و نه مطهری مانده‌اند... ولی روز معلم مانده است و این روز، چه 12 اردیبهشت خودمان باشد و چه 5 اکتبر جهانیان، برایمان خجسته است. به حرمت این روز، دست همه‌ی معلمان بااخلاق و فرهیخته و ایران‌دوست را می‌بوسم.