تحف العقول-ترجمه جعفرى   

خلاصه‏اى از بیانات امیر مؤمنان علیه السلام - در«ارکان اسلام»،«حقیقت توبه»،«استغفار» - ..... ص : 178

کمیل‏ بن زیاد گوید: از امیر مؤمنان علیه السّلام از ارکان اسلام سؤال نمودم که آن چیست؟ در جواب فرمودند: ارکان اسلام هفت چیز مى‏باشد: نخستین رکن آن «عقل» است که «صبر» بر آن استوار گردیده، و دوم: آبرودارى و راستگوئى، و سوم: تلاوت قرآن آن طور که شایسته آنست. و چهارم: دوستى و دشمنى تنها براى خدا، و پنجم: رعایت حقّ خاندان پیامبر صلّى اللَّه علیه و اله و سلّم و شناختن ولایت ایشان، و ششم: حقّ برادران و حمایت از آنان، و هفتم: حسن همجوارى با مردم است.

عرض کردم: اى امیر مؤمنان بنده‏اى مرتکب گناه مى‏شود و از آن استغفار مى‏کند، حدّ استغفار چیست؟ فرمود: اى پسر زیاد [حدّ استغفار] توبه است، گفتم: همین! فرمود: نه، پرسیدم: پس چگونه؟ فرمود: براستى هنگامى که بنده مرتکب گناهى شد با تحریک بگوید:

«أستغفر اللَّه»
 گفتم: منظور از تحریک چیست؟ فرمود: با دو لب و زبان، بگونه‏اى که از جنباندن آن، حقیقت را دنبال کند، گفتم: حقیقت چیست؟ فرمود: عبارت است از تصدیق قلبى و تصمیم بر عدم بازگشت به گناهى که از آن استغفار نموده است. کمیل گوید: بنا بر این چنانچه بدینسان رفتار کنم آیا از شمار استغفارکنندگان خواهم بود؟ فرمود: نه، کمیل گفت: چطور؟ فرمود: براى آنکه تو هنوز به اصل و ریشه [استغفار] نرسیده‏اى، کمیل گوید: بفرمائید که اصل و ریشه استغفار چیست؟ فرمود: تجدید توبه و رجوع بدان از گناهى که کرده و از آن استغفار نموده، و آن نخستین درجه عابدان است، و ترک گناه و طلب آمرزش اسمى است [واحد] که براى شش معنى بکار برده مى‏شود: نخست: پشیمانى از گذشته است، و دوم: تصمیم قطعى بر عدم تکرار آن گناه، و سوم: پرداخت حقوق مردم، و چهارم: انجام وظائف واجب الهى، و پنجم: آب کردن گوشتى است که از [راه‏] نامشروع و حرام روئیده است، بطورى که پوست به استخوان بچسبد سپس ما بین آن دو گوشتى نو و تازه بروید، و ششم:چشاندن رنج طاعات به جسم است همان طور که لذّت گناهان را به او چشاندى‏.